NHỮNG ĐÔI CÁNH KHÔNG NGHỈ
Hồi thơ ấu ai đã chẳng hồi họp nín thở khi rón rén bước lại gần con một chuồn chuồn ngô vàng đen lốm đốm, hay một con chuồn chuồn màu ớt đỏ tươi, đậu bên hàng giậu, khi đã gần tới nơi, lòng phấp phỏng mừng thầm, giơ tay định chộp lấy một cái,thì bỗng có tiếng hát trêu chọc vang lên:
“Chuồn chuồn có cánh thì bay ,
Có thằng kẻtrộm bắt mày đi tu…”
Thế là chuồn chuồn vụt bay đi mất.
Hay là:
“ Chuồn chuồn có cánh mà bay
Có một thằng nhỏ thò tay bắt mầy”
Lẽ dĩ nhiên không phải vì tiếng hát mà chuồn chuồn bay đi, mà chính do đôi mắt đặc biệt cuả nó.Quan sát con chuồn chuồn chúng ta không thể không chú ý tới đôi mắt khổng lồ cuả nó .Cũng như hết thảy mọi sâu bọ khác ,mắt chuồn chuồn là loại mắt kép do hai vạn mắt đơn ghép lại.Và tất cả các mắt đơn ghép lại thành một mắt kép hình cầu nên chuồn có thể trông thấycùng một lúc tất cả mọi vật trước, sau, trên, dưới .Không những thế, lối mắt kép cuả sâu bọ còn cho phép chúng nhìn các vật nổi hơn cặp mắt cuả chúng ta ,và nhất là dễ dàng nhìn thấy những chuyễn động ở chung quanh nó.
Chuồn chuồn lại có thể nhìn được hình dáng mọi vật từ xa 5 đến 6 mét và nhận biết được những chuyễn động từ xa từ 15 đến 20 mét.Đó là lý do vì sao khi ta rón rén đến phiá sau chuồn chuồn, để bắt nó cũng có thể phát hiện dễ dàng mà bay đi.
Nhưng chuồn chuồn không mấy đứng yên cho chúng ta bắt nó luôn bay và lối bay cuả nó thật là tuyệt .Cơ thể chuồn chuồn là một kiểu mẫu tuyệt đẹp cuả các máy bay trực thăng hiện nay .Với 4 cái cánh mỏng chuồn chuồn bay đứng tại chổ rồi bay vụt cao lên ,vụt hạ thấp xuống ,rồi vụt đi thẳng .Các phi công nổi tiếng ngày nay có lẽ cũng không dám khoe tài trước những kiểu bay độc đáo cuả chuồn chuồn, cũng như khả năng hầu hết các sâu bọ biết bay khác, chuồn chuồn có thể bay mà không điếm xiả đến một yếu tố vật lý hàng không quan trọng đó là :Độ gia tốc .Con người chúng ta không tài nào chịu đựng được những chuyễn động đột ngột,vận tốc bất thường tăng nhanh chóng quá .Nhưng chuồn chuồn cũng như các con ruồi, con nhặn, con ong …chúng chẳng cần để ý đến điều ấy .Vụt một cái chúng có thể tăng vận tốc từ 0 đến 40 kilomét giờ.Cuộc đời chuồn chuồn là những chuyến bay liên tiếp .Chúng lại có thể bay rất xa.người ta đã từng thấy những đám mây ngũ sắc gồm hằng ngàn sặc sở con chuồn chuồn sặc sở bay trăm cây số để tìm một đầm nước .Tất cả mọi hoạt động của chuồn chuồn đều tiến hành trong cuộc bay .Bắt mồi trong khi bay, ăn mồi trong khi bay, tìm người yêu trong khi bay, ân ái trong khi bay,cũng như vừa đẻ vừa bay. Nhìn cuộc đời “bay” cuả chuồn chuồn, có lẽ ít ai trong chúng ta lại nghĩ rằng chúng đã từng có thời kỳ sống hằng năm trời ở dưới nước.
Trong những rổ tôm tép mang ở chợ về, chúng ta thường thấy có những con vật cũng từa tựa như con tôm .Cũng cái thân màu ngà ngà , trong trong, có nhiều mãnh vỏ ấp vào nhau, cũng những cái chân ở phiá ngực …Người ta gọi chúng là con “bà mụ”, con “xin cơm”hay con “ăn mày”.Do đặc điểm nào mà người ta tặng cho chúng cái danh hiệu ấy?.Chúng ta hãy quan sát hoạt động cuả con vật này. Trong một cốc nước ,ta có the quan sát hoạt động cuả con “xin cơm”.Con vật tiến ra phiá trước rồi bổng nhiên e ngại nó lại rút về phiá sau.Động tác đó gợi cho ta hình ảnh người lao động khốn khổ dưới chế độ áp bức bóc lột đi ăn xin giơ cánh tay ra rồi ngượng nghịu thu nó về.Có lẽ vì thế mà người ta đặt tên nó như vậy chăng.Nhưng đối với con xin cơm ,đó là lúc nó thở mạnh nó có 3 tấm lá mang ở phiá sau đuôi và của nang đồng thời cũng có thể trở thành động tác chuyễn vận .Có loài, những nang hô hấp lại nằm gọn trong hậu môn ở đuôi.Vì thế mỗi khi bụng phình ra để hút nước vào thì con “xin cơm”lại giật lùi một cái do phản lực, ngược lại khi bụng nó thót mạnh thì nước phọt ra làm nó tiến lên .Nhờ động tác này mà con “xin cơm”có thể phóng vụt lên phiá trước ,tung hai cánh tay mà lúc nào nó cũng thu lại ôm lấy “mặt”để chộp lấy con mồi mà nó ưa thích như lũ tôm ,tép sâu bọ,có khi cả nòng nọc hoặc cá con nữa.
Đấy, chính những con “xin cơm”ấy là những con chuồn chuồn tương lai đấy.Vào một buổi sáng đẹp trời con “xin cơm”leo lên một cành cây thủy sinh,một cánh bèo hay một cái cọc nào đó nhô trên mặt nước Đã chán cuộc đời làm anh thợ lặn dưới nước “xin cơm” hong mình cho khô rồi lột xác để trở thành nhà phi công bay lượn trên trời cao. Giữa lưng con xin cơm bỗng nứt và để lộ ra một cái dầu chuồn chuồn với con mắt to tướng .Đường nứt lan tới ngực và chân như trong các chuyện thần thoại có những con gấu xấu xí lột xác thành chàng hoàng tử đẹp đẽ.con xin cơm để lại cái xác rỗng tuếch cuả nó, trở thành con chuồn chuồn. Giờ đây nó không hô hấp bằng mang nưãø mà hô hấp bằng những khí quản thông với ngoài nhờ những lỗ nhỏ hai bên thân .Rồi đôi cánh cuả nó cũng nở dần ra nhờ luồng không khí mà nó bơm vào các gân cánh do những động tác hô hấp .Mấy tiếng đồng hồ sau, chuồn chuồn vẫy cánh tung bay trên trời xanh nắng đẹp.
“Chuồn chuồn có cánh thì bay ,
Có thằng kẻ trộm bắt mày đi tu…”
Nhưng đi “tu” làm sao được. Đi tu thì phải ăn chay, còn chuồn chuồn là con vật chỉ chuyên ăn thịt.
Mỗi ngày nó hạ sát trong khi bay hàng chục sinh mạng như ruồi, muỗi, thiêu thân ,bướm nhỏ v.v.Với đôi hàm to, cong sắc và đen nhánh nó ăn sống nuốt tươi những con vật nhỏ bé gặp trên đường bay, thậm chí các con chuồn chuồn nhỏ khác nữa .Nhưng nó bỗng sà xuống dùng 6 chân tóm lấy con chuồn chuồn khác đang bay .Lại ăn thịt nưã chăng? Không đó là một cô chuồn chuồn cái mà chuồn chuồn đực ta muốn kết bạn .Nhưng không khi nào cô gái có thể đồng ý ngay một anh chàng thô bạo như thế .Phải tìm hiểu đã chứ ! Thế là đôi bạn cứ bay cặp díp như thế hằng giờ ven những hồ nước .Trong luật hôn nhân cuả họ nhà chuồn chuồn có một điều khoãn rất đẹp : chàng trai có quyền tìm hiểu, nhưng quyền quyết định thuộcvề cô gái .Cô ta thấy cũng đến tuổi làm mẹ được rồi .Thế là cô đồng ý .Sau cuộc hôn phối cô ta đi đẻ ngay mà không chờ đợi lâu la gì cả .Cô bay là là trên mặt nước và thả trứng xuống như thả bom vậy .Cũng có những cô cẩn thận hơn,tìm một cây thủy sinh nào đó rồi đẻ trứng trên lá những cây ấy.Những trứng đó sẽ nở ra những con “xin cơm” mà chúng ta đã có dịp làm quen .
Chuồn chuồn bay suốt ngày nhưng cũng có lúc mệt, nó đứng trầm ngâm hằng giờ trên những que nhọn ,sau đó chúng lại tiếp tục cuộc bay .Nhưng cuộc bay cuả chuồn chuồn không phụ thuộcvào điều kiện thời tiết.Đang bay cao trong nắng, chỉ cần lao vào bóng râm cuả một đám mây là chuồn chuồn cũng phải hạ thấp xuống.Cơ thể nó như nặng thêm .Đó là trong cơ thể chuồn chuồn có nhiều túi khí .Trời nắng những túi khí nở ra làm trọng lượng riêng cuả chuồn chuồn nhẹ đi.Trái lại trong bóng râm,cái túi khí xẹp lại làm trọng lượng chuồn chuồn tăng lên, chuồn chuồn bay thấp xuống .Khi sắp mưa, nắng yếu đi trời râm lại chuồn chuồn cũng bay thấp xuống .Do đó độ bay cao thấp cuả chuồn chuồn có thể phản ảnh một phần nào những thay đổi thời tiết và người dân ta đã có câu:
“Chuồn chuồn bay thấp thời mưa ,
Bay cao thời nắng ,bay vừa thời râm”
HÀ ĐÌNH HUY
Hồi thơ ấu ai đã chẳng hồi họp nín thở khi rón rén bước lại gần con một chuồn chuồn ngô vàng đen lốm đốm, hay một con chuồn chuồn màu ớt đỏ tươi, đậu bên hàng giậu, khi đã gần tới nơi, lòng phấp phỏng mừng thầm, giơ tay định chộp lấy một cái,thì bỗng có tiếng hát trêu chọc vang lên:
“Chuồn chuồn có cánh thì bay ,
Có thằng kẻtrộm bắt mày đi tu…”
Thế là chuồn chuồn vụt bay đi mất.
Hay là:
“ Chuồn chuồn có cánh mà bay
Có một thằng nhỏ thò tay bắt mầy”Lẽ dĩ nhiên không phải vì tiếng hát mà chuồn chuồn bay đi, mà chính do đôi mắt đặc biệt cuả nó.Quan sát con chuồn chuồn chúng ta không thể không chú ý tới đôi mắt khổng lồ cuả nó .Cũng như hết thảy mọi sâu bọ khác ,mắt chuồn chuồn là loại mắt kép do hai vạn mắt đơn ghép lại.Và tất cả các mắt đơn ghép lại thành một mắt kép hình cầu nên chuồn có thể trông thấycùng một lúc tất cả mọi vật trước, sau, trên, dưới .Không những thế, lối mắt kép cuả sâu bọ còn cho phép chúng nhìn các vật nổi hơn cặp mắt cuả chúng ta ,và nhất là dễ dàng nhìn thấy những chuyễn động ở chung quanh nó.
Chuồn chuồn lại có thể nhìn được hình dáng mọi vật từ xa 5 đến 6 mét và nhận biết được những chuyễn động từ xa từ 15 đến 20 mét.Đó là lý do vì sao khi ta rón rén đến phiá sau chuồn chuồn, để bắt nó cũng có thể phát hiện dễ dàng mà bay đi.
Nhưng chuồn chuồn không mấy đứng yên cho chúng ta bắt nó luôn bay và lối bay cuả nó thật là tuyệt .Cơ thể chuồn chuồn là một kiểu mẫu tuyệt đẹp cuả các máy bay trực thăng hiện nay .Với 4 cái cánh mỏng chuồn chuồn bay đứng tại chổ rồi bay vụt cao lên ,vụt hạ thấp xuống ,rồi vụt đi thẳng .Các phi công nổi tiếng ngày nay có lẽ cũng không dám khoe tài trước những kiểu bay độc đáo cuả chuồn chuồn, cũng như khả năng hầu hết các sâu bọ biết bay khác, chuồn chuồn có thể bay mà không điếm xiả đến một yếu tố vật lý hàng không quan trọng đó là :Độ gia tốc .Con người chúng ta không tài nào chịu đựng được những chuyễn động đột ngột,vận tốc bất thường tăng nhanh chóng quá .Nhưng chuồn chuồn cũng như các con ruồi, con nhặn, con ong …chúng chẳng cần để ý đến điều ấy .Vụt một cái chúng có thể tăng vận tốc từ 0 đến 40 kilomét giờ.Cuộc đời chuồn chuồn là những chuyến bay liên tiếp .Chúng lại có thể bay rất xa.người ta đã từng thấy những đám mây ngũ sắc gồm hằng ngàn sặc sở con chuồn chuồn sặc sở bay trăm cây số để tìm một đầm nước .Tất cả mọi hoạt động của chuồn chuồn đều tiến hành trong cuộc bay .Bắt mồi trong khi bay, ăn mồi trong khi bay, tìm người yêu trong khi bay, ân ái trong khi bay,cũng như vừa đẻ vừa bay. Nhìn cuộc đời “bay” cuả chuồn chuồn, có lẽ ít ai trong chúng ta lại nghĩ rằng chúng đã từng có thời kỳ sống hằng năm trời ở dưới nước.
Trong những rổ tôm tép mang ở chợ về, chúng ta thường thấy có những con vật cũng từa tựa như con tôm .Cũng cái thân màu ngà ngà , trong trong, có nhiều mãnh vỏ ấp vào nhau, cũng những cái chân ở phiá ngực …Người ta gọi chúng là con “bà mụ”, con “xin cơm”hay con “ăn mày”.Do đặc điểm nào mà người ta tặng cho chúng cái danh hiệu ấy?.Chúng ta hãy quan sát hoạt động cuả con vật này. Trong một cốc nước ,ta có the quan sát hoạt động cuả con “xin cơm”.Con vật tiến ra phiá trước rồi bổng nhiên e ngại nó lại rút về phiá sau.Động tác đó gợi cho ta hình ảnh người lao động khốn khổ dưới chế độ áp bức bóc lột đi ăn xin giơ cánh tay ra rồi ngượng nghịu thu nó về.Có lẽ vì thế mà người ta đặt tên nó như vậy chăng.Nhưng đối với con xin cơm ,đó là lúc nó thở mạnh nó có 3 tấm lá mang ở phiá sau đuôi và của nang đồng thời cũng có thể trở thành động tác chuyễn vận .Có loài, những nang hô hấp lại nằm gọn trong hậu môn ở đuôi.Vì thế mỗi khi bụng phình ra để hút nước vào thì con “xin cơm”lại giật lùi một cái do phản lực, ngược lại khi bụng nó thót mạnh thì nước phọt ra làm nó tiến lên .Nhờ động tác này mà con “xin cơm”có thể phóng vụt lên phiá trước ,tung hai cánh tay mà lúc nào nó cũng thu lại ôm lấy “mặt”để chộp lấy con mồi mà nó ưa thích như lũ tôm ,tép sâu bọ,có khi cả nòng nọc hoặc cá con nữa.
Đấy, chính những con “xin cơm”ấy là những con chuồn chuồn tương lai đấy.Vào một buổi sáng đẹp trời con “xin cơm”leo lên một cành cây thủy sinh,một cánh bèo hay một cái cọc nào đó nhô trên mặt nước Đã chán cuộc đời làm anh thợ lặn dưới nước “xin cơm” hong mình cho khô rồi lột xác để trở thành nhà phi công bay lượn trên trời cao. Giữa lưng con xin cơm bỗng nứt và để lộ ra một cái dầu chuồn chuồn với con mắt to tướng .Đường nứt lan tới ngực và chân như trong các chuyện thần thoại có những con gấu xấu xí lột xác thành chàng hoàng tử đẹp đẽ.con xin cơm để lại cái xác rỗng tuếch cuả nó, trở thành con chuồn chuồn. Giờ đây nó không hô hấp bằng mang nưãø mà hô hấp bằng những khí quản thông với ngoài nhờ những lỗ nhỏ hai bên thân .Rồi đôi cánh cuả nó cũng nở dần ra nhờ luồng không khí mà nó bơm vào các gân cánh do những động tác hô hấp .Mấy tiếng đồng hồ sau, chuồn chuồn vẫy cánh tung bay trên trời xanh nắng đẹp.
“Chuồn chuồn có cánh thì bay ,
Có thằng kẻ trộm bắt mày đi tu…”
Nhưng đi “tu” làm sao được. Đi tu thì phải ăn chay, còn chuồn chuồn là con vật chỉ chuyên ăn thịt.
Mỗi ngày nó hạ sát trong khi bay hàng chục sinh mạng như ruồi, muỗi, thiêu thân ,bướm nhỏ v.v.Với đôi hàm to, cong sắc và đen nhánh nó ăn sống nuốt tươi những con vật nhỏ bé gặp trên đường bay, thậm chí các con chuồn chuồn nhỏ khác nữa .Nhưng nó bỗng sà xuống dùng 6 chân tóm lấy con chuồn chuồn khác đang bay .Lại ăn thịt nưã chăng? Không đó là một cô chuồn chuồn cái mà chuồn chuồn đực ta muốn kết bạn .Nhưng không khi nào cô gái có thể đồng ý ngay một anh chàng thô bạo như thế .Phải tìm hiểu đã chứ ! Thế là đôi bạn cứ bay cặp díp như thế hằng giờ ven những hồ nước .Trong luật hôn nhân cuả họ nhà chuồn chuồn có một điều khoãn rất đẹp : chàng trai có quyền tìm hiểu, nhưng quyền quyết định thuộcvề cô gái .Cô ta thấy cũng đến tuổi làm mẹ được rồi .Thế là cô đồng ý .Sau cuộc hôn phối cô ta đi đẻ ngay mà không chờ đợi lâu la gì cả .Cô bay là là trên mặt nước và thả trứng xuống như thả bom vậy .Cũng có những cô cẩn thận hơn,tìm một cây thủy sinh nào đó rồi đẻ trứng trên lá những cây ấy.Những trứng đó sẽ nở ra những con “xin cơm” mà chúng ta đã có dịp làm quen .
Chuồn chuồn bay suốt ngày nhưng cũng có lúc mệt, nó đứng trầm ngâm hằng giờ trên những que nhọn ,sau đó chúng lại tiếp tục cuộc bay .Nhưng cuộc bay cuả chuồn chuồn không phụ thuộcvào điều kiện thời tiết.Đang bay cao trong nắng, chỉ cần lao vào bóng râm cuả một đám mây là chuồn chuồn cũng phải hạ thấp xuống.Cơ thể nó như nặng thêm .Đó là trong cơ thể chuồn chuồn có nhiều túi khí .Trời nắng những túi khí nở ra làm trọng lượng riêng cuả chuồn chuồn nhẹ đi.Trái lại trong bóng râm,cái túi khí xẹp lại làm trọng lượng chuồn chuồn tăng lên, chuồn chuồn bay thấp xuống .Khi sắp mưa, nắng yếu đi trời râm lại chuồn chuồn cũng bay thấp xuống .Do đó độ bay cao thấp cuả chuồn chuồn có thể phản ảnh một phần nào những thay đổi thời tiết và người dân ta đã có câu:
“Chuồn chuồn bay thấp thời mưa ,
Bay cao thời nắng ,bay vừa thời râm”
HÀ ĐÌNH HUY
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét